Η Κριτική Γλωσσική Επίγνωση (Critical Language Awareness) (στο εξής ΚΓΕ) σχετίζεται με την θεωρία της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου που αναλύει και ερμηνεύει τα κείμενα με σκοπό την ανάδειξη των λανθανουσών ιδεολογιών. Πιο αναλυτικά, η ΚΓΕ αφορά τη συνειδητοποίηση εκ μέρους των χρηστών/-τριών των γλωσσικών επιλογών που οικοδομούν όψεις της κοινωνικής πραγματικότητας (Στάμου, 2011: 181).

Συγκεκριμένα, με την ΚΓΕ, τόσο ο πομπός, όσο και ο αποδέκτης, δηλαδή οι συμμετέχοντες μιας επικοινωνιακής περίστασης, αντιλαμβάνονται τις πρακτικές λόγου που μπορούν να χρησιμοποιήσουν με αποτέλεσμα να γίνουν κριτικοί χρήστες της γλώσσας. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι «φυσικοποιημένες» πτυχές της πραγματικότητας τίθενται υπό αμφισβήτηση ή γίνονται αποδεκτές μετά από κριτικό έλεγχο (Στάμου & Παρασκευόπουλος, 2006: 46). Έτσι, οι χρήστες/-τριες μιας γλώσσας, όχι μόνο καλλιεργούν την κριτική τους σκέψη, αλλά και χειραφετούνται από την εξουσία των κυρίαρχων νοημάτων των κειμένων  (Στάμου, 2011: 181-182). Ο λεγόμενος «λόγος της χειραφέτησης» είναι αυτός που ορίζει η ΚΓΕ, ο λόγος, δηλαδή, που αντιμετωπίζει όλους τους συμμετέχοντες ισότιμα (Μπουτουλούση, 2001: 3). Πρέπει να επισημανθεί ότι η ανάπτυξη της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης είναι αποτέλεσμα μιας γλωσσικής, ή μη γλωσσικής κριτικής εκπαίδευσης, μέρος της οποίας θα όφειλε να χαρακτηρίζει ένα ενεργό και χειραφετημένο άτομο.

Στο πλαίσιο της διδακτικής πράξης, ο ρόλος της ΚΓΕ κρίνεται αναγκαίος, καθώς το μαθητικό κοινό μαθαίνει να αντιμετωπίζει την γλώσσα με συνειδητότητα και υπευθυνότητα, ανακαλύπτοντας τις υφέρπουσες ιδεολογικές φορτίσεις που υποβόσκουν στις εκφορές του λόγου (Fairclough, 1992a: 12-13). Έτσι, παρέχεται η δυνατότητα στους/στις μαθητές/-τριες να εξασκηθούν στην «κριτική ανάγνωση» διερευνώντας τις λεξικογραμματικές και συντακτικές δομές, με στόχο να ανακαλύπτουν τις λανθάνουσες και «φυσικοποιημένες» ιδεολογίες, να υιοθετούν κριτική στάση απέναντι σε όσα διαβάζουν και να μάθουν να είναι σε θέση να αμφισβητούν όσα τους παρέχονται ως «γνώση» (Luke, 2012: 7). Η συμβολή, λοιπόν, της ΚΓΕ στην εκπαιδευτική πράξη, είναι ιδιαίτερης σημασίας, εφόσον το μαθητικό κοινό συνειδητοποιεί, αλλά και χειραφετείται από τις επικρατούσες σχέσεις ηγεμονίας που ενσωματώνονται στα κείμενα (Στάμου, 2012: 24). Άμεση απόρροια αυτού είναι και η χαλαρή περιχάραξη, όπως την ονομάζει ο Bernstein (1990) (Στάμου, 2012: 22), ανάμεσα στις σχέσεις των διδασκόντων και των διδασκομένων, καθώς γίνεται διαπραγμάτευση της γνώσης, και όχι απλή μετάδοσή της. Παράλληλα, μέσω της ΚΓΕ και του κριτικού γραμματισμού, αναδιαπραγματεύονται οι θεσμικοί ρόλοι των εκπαιδευτικών με τους/τις μαθητές/-τριες, καθώς ο ρόλος του μαθητή γίνεται κεντρικός, αφού αποτελεί τον φορέα της γνώσης, ενώ ο/η διδάσκων/-ουσα είναι ο συντονιστής/-τρια που συμβάλλει στην συστηματοποίηση της γνώσης (Στάμου, 2012: 22-23). Συνεπώς τα προγράμματα σπουδών οφείλουν πλέον να στοχεύουν στην ανάπτυξη της ΚΓΕ των διδασκομένων, διότι κατά αυτόν τον τρόπο τα παιδιά γίνονται κριτικοί/-ές αναγνώστες/-τριες και ικανοί/-ές να βλέπουν μέσα από τις λέξεις, ελέγχοντας τις σχέσεις εξουσίας (Fairclough, 1992a: 12-13).

Γιώρα Μαρία

Φιλόλογος- Γλωσσολόγος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μπουτουλούση, Ε. (2001). Γλωσσική επίγνωση. Στο Α. (επιμ.), Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Διαθέσιμο στο: http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_e4/e_3_thema.htm

Στάμου Α.Γ. (2011). Η κριτική ανάλυση λόγου των περιβαλλοντικών κειμένων: Προς μια κριτική γλωσσική επίγνωση. 12 Κείμενα για τη Γλωσσολογία: Πρακτικά των Ετήσιων Συναντήσεων του Τομέα Γλωσσολογίας, Πινακάτες Πηλίου: Κοντύλι, 179-193.

Στάμου Α.Γ. (2012). Αναπαραστάσεις της κοινωνιογλωσσικής πραγματικότητας στα κείμενα μαζικής κουλτούρας: Αναλυτικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης. Γλωσσολογία/Glossologia 20: 19-38. Διαθέσιμο στο: http://glossologia.phil.uoa.gr/node/82

Στάμου, Α.Γ. & Παρασκευόπουλος, Σ. (2006). «Η γλώσσα των περιβαλλοντικών κειμένων: Η κριτική επίγνωση της γλώσσας στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση», Κριτική Επιστήμη και Εκπαίδευση, 4, 45-55. Διαθέσιμο στο: http://www.hpdst.gr/system/files/kritiki-4-06-45-stamou-paraskevopoulos.pdf

Luke, A. (2012). Critical literacy: Foundational notes. Theory into practice, 51(1),4 11.

Fairclough, N. (1992a). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.